Elementë të komunikimit

GJUHA E TRUPIT DHE KOMUNIKIMI JOVERBAL

Mund t’ju ketë ndodhur shpesh të bëni pyetje dhe të merrni përgjigje që nuk ju bindin. Përse? Madje mund të keni patur përshtypjen se i pyeturi nuk po thotë të vërtetën. Një nga arsyet kryesore është sepse përgjigjia verbale (me fjalë) që merrni nuk përputhet me disa veçori të sjelljes së personit që po pyesni. P.sh. nëse pyesni një fëmijë nëse ka marrë diçka pa leje dhe ai përgjigjet menjëherë “jo”, ndërsa fsheh duart pas shpine, mund të jeni i bindur se nuk po thotë të vërtetën. Në raste të tjera mund t’ju ketë ndodhur që të kuptoni se një i panjohur ndihet i interesuar për ju (p.sh. në një kafe apo restorant) pavarësisht se nuk keni shkëmbyer asnjë fjalë. Nga e merrni këtë informacion? Pikërisht përmes komunikimit joverbal dhe gjuhës së trupit. Ndryshe nga komunikimi verbal, komunikimi joverbal nuk ndërtohet përmes fjalëve. Përkundër idesë së përgjithshme, studimet vërtetojnë se komunikimi joverbal është shpesh shumë më i vlefshëm sesa ai verbal. Një nga arsyet kryesore lidhet me faktin se komunikimi verbal lidhet me pjesën e vetëdijshme të mendjes së njeriut, ndërsa komunikimi joverbal mund të shërbejë për të komunikuar qëndrimet apo ndjenjat tona që dalin drejtpërdrejt nga pavetëdija. Kjo është arsyeja përse të dashuruarit nganjëherë “kuptohen” më shumë me sy apo xheste sesa me fjalë. Kjo është arsyeja përse ne kuptojmë kur dikush na ka frikë ose nuk na pëlqen, pavarësisht se me fjalë mund të thotë të kundërtën. Në shumë raste, pikërisht sepse i shpëton vetëdijes, gjuha jonë e trupit mund të na “tradhtojë” duke u dhënë të tjerëve informacione që nuk do të donim t’ua jepnim. P.sh. në shumë stacione policie në SHBA policët përdorin analizën e gjuhës së trupit për të gjykuar nëse një i dyshuar thotë të vërtetën apo jo.

Mund ta fillojmë analizën tonë duke shikuar termin “komunikim joverbal”. Ai nënkupton në rradhë të parë një komunikim që zhvillohet pa fjalë ose mjete gjuhësore. Në vend të fjalëve, ky lloj komunikimi përdor shprehjet e fytyrës, qëndrimin dhe xhestet, shikimin, mënyrën sesi e kontrollojmë mjedisin tonë, mënyrën sesi vishemi, madje edhe elementë si tonin apo ritmin e zërit.

1. VEÇORITE E KOMUNIKIMIT JOVERBAL

Për të kuptuar rolin e komunikimit joverbal mund të bëni një eksperiment të thjeshtë. Shikoni një film apo emision debati duke ia ulur zërin në minimum televizorit. Shumica prej nesh janë në gjendje të kuptojnë qëndrimet emocionale dhe ndjenjat e folësve pavarësisht se nuk dëgjojmë asnjë fjalë. Madje në raste të veçantë nëse njihni kontekstin e bisedës dhe personazhet mund të kuptohet edhe ndonjë pjesë nga përmbajtja e saj.

Në fakt është e pamundur për një njeri të mos e përdorë komunikimin joverbal.

Një skenarist i drejtohet producentit Sem Golduin: “Z.Golduin, po ju tregoja një skenar të jashtëzakonshëm. Por ndërkohë që pres mendimin tuaj vërej se ju ka zënë gjumi!” Golduini i përgjigjet: “Pse, a nuk ëshë edhe gjumi një lloj mendimi?”

Ajo që është e veçantë te komunikimi joverbal është fakti që ne u dërgojmë mesazhe të tjerëve edhe kundër vullnetit tonë. P.sh. ne skuqemi apo djersisim në mënyrë të pavullnetshme. Madje në shumë raste këto mesazhe janë në kundërshti të plotë me atë që themi me fjalë. Vetëm rreth një e katërta e njerëzve janë në gjendje të identifikojnë elementët e gjuhës së trupit që ata vetë përdorin në jetën e përditshme. Po aq i vogël është numri i atyre që “kapin” dhe analizojnë mesazhet e komunikimit joverbal që “lëshojnë” të tjerët. Por nëse aftësohemi për të njohur dhe përdorur gjuhën e trupit mund të kuptojmë më mirë qëndrimin dhe ndjenjat e të tjerëve. Madje në disa raste mund të qartësojmë edhe qëndrimin dhe ndjenjat tona ndaj të tjerëve.

Komunikimi joverbal e merr kuptimin e tij të plotë në kuadër të ndërveprimit me njerëzit që na rrethojnë. Një funksion i rëndësishëm i tij është menaxhimi i identitetit apo i imazhit tonë. Shpesh gjuha e trupit na e lehtëson punën duke kryer misione që fjalët nuk mund të marrin përsipër. Përfytyroni, p.sh. veten duke hyrë në një lokal të mbushur plot. Qëndrimi që merrni, lëvizjet dhe shikimet tuaja përcjellin mesazhe të qarta tek të tjerët duke u përpjekur të “shesin” imazhin tuaj. Përmes gjuhës së trupit ju mund të kuptoni madje cili prej të pranishmëve është i interesuar apo i tërhequr prej jush. Mendoni sikur në këtë proces, në vend të gjuhës së trupit të përdornit fjalët: “Mirëdita. Unë jam tip interesant, tërheqës dhe kam ardhur për të gjetur vajzën më të bukur në mesin tuaj!” Sipas të gjitha gjasave, fjalët nuk do të tregoheshin shumë efikase në këtë rast.

Komunikimi joverbal na mundëson gjithashtu të përkufizojmë më qartë marrëdhëniet që duam të ndërtojmë me të tjerët. P.sh. ne përdorim përshëndetje të ndryshme me persona të ndryshëm: me disa kufizohemi me një lëvizje koke, disa të tjerëve u buzëqeshim, ndërsa disa mund edhe t’i përqafojmë apo puthim.

Sidoqoftë duhet patur parasysh se komunikimi joverbal është shumë më i vlefshëm për të komunikuar ndjenjat apo qëndrimet tona sesa informacione. Megjithatë, në disa raste gjuha e trupit mund të jetë dykuptimëshe. 

Në fakt, ndryshe nga sa mund të kuptohet nga Fotoja 1, çifti po qan nga gëzimi sepse ka fituar 1 milion dollarë në një llotari. Gjatë interpretimit të gjuhës së trupit duhet t’i referohemi gjithmonë kontekstit të ndërveprimit ose ngjarjes.

Disa njerëz janë më të aftë sesa të tjerët për të kuptuar gjuhën e trupit. Në të vërtetë, ata që janë më të aftë për ta kuptuar këtë gjuhë, janë dhe më të aftë për ta përdorur atë. Për këtë arsye ekstrovertët (personat e hapur ndaj të tjerëve dhe që nuk fshehin vetveten) janë më të aftë se introvertët (personat e mbyllur që fshehin vetveten) për të kuptuar dhe përdorur gjuhën e trupit. Gjithashtu femrat janë përgjithësisht më të afta sesa meshkujt në fushën e komunikimit joverbal. Kjo vjen sepse, siç e kemi përmendur më herët, femrat janë më të ndjeshme ndaj ndjenjave të të tjerëve sesa meshkujt dhe komunikimi joverbal zbulon në rradhë të parë ndjenjat dhe qëndrimet e të tjerëve.

Komunikimi joverbal mund të përmirësohet përmes trajnimeve ose qoftë edhe përmes leximeve dhe ushtrimit autodidakt. Aftësitë e komunikimit joverbal janë shumë të rëndësishme. Në përgjithësi, komunikuesit e mirë joverbalë janë më tërheqës dhe më të suksesshëm sesa komunikuesit mesatarë qoftë në karrierë, qoftë në situata romantike.

Në tabelën e mëposhtme mund të shikoni disa dallime mes gjuhës verbale dhe gjuhës së trupit:

Tabela 1.

Dallimet kryesore mes komunikimit verbal dhe joverbal:
Kompeksiteti	Një përmasë (vetëm fjalë)	Shumë përmasa (kontakti me sy, qëndrimi, xhestet, zëri, distanca, etj).
Rredhja	I ndarë (fjalë pastaj qetësi, pastaj fjalë)	I vazhdueshëm (komunikimi joverbal nuk ndërpritet kurrë deri në momentin e ndarjes me personin tjetër)
Qartësia	Më e vështirë të keqinterpretohet	Më i lehtë për tu keqkuptuar (nganjëherë i dykuptimtë)
Impakti	Ka më pak impakt kur fjalët dhe gjuha e trupit kundërshtojnë njëra-tjetrën.	Ka më shumë impakt kur fjalët dhe gjuha e trupit kundërshtojnë njëra-tjetrën.
Qëllimshmëria	Zakonisht i qëllimshëm dhe i vetëdijshëm.	Shpesh i pavetëdijshëm.

2. FAKTORET QE NDIKOJNE NE KOMUNIKIMIN JOVERBAL

Ekzistojnë disa elementë universalë të gjuhës së trupit. Studiuesi Paul Ekman ka identifikuar 6 shprehje themelore të fytyrës që janë pak a shumë të njëjta në të gjithë planetin: lumturi, trishtim, frikë, zemërim, neveri dhe befasi. Është vënë re madje se edhe fëmijë që kanë lindur të verbër përdorin shprehje të tilla të fytyrës.

Megjithatë shumë elementë të gjuhës së trupit ndryshojnë në varësi të faktorëve të ndryshëm. Më poshtë do të trajtojmë dy prej këtyre faktorëve kryesorë: kulturën dhe gjininë.

A. Kultura

Një nga kryebashkiakët më të famshëm të Nju Jorkut, Fiorello LaGuardia, fliste rrjedhshëm tri gjuhë të ndryshme: anglisht, italisht dhe jidish (një dialekt kryesor i gjuhës hebreje i ndikuar nga elementë gjuhësorë evropianë). Studiuesit vunë re se mund të kuptonin se në çfarë gjuhe po fliste LaGurdia pa e dëgjuar duke folur, por thjesht përmes analizës së gjuhës së trupit. Kjo vjen sepse çdo gjuhë verbale zakonisht është e lidhur me gjuhën joverbale të kulturës specifike.

Dallimet kulturore mund të shkaktojnë keqkuptime. Në SHBA shenja që bëhet me gishtin e madh lart dhe grushtin e mbledhur nënkupton “OK”, ndërsa e njëjta shenjë në Greqi dhe Turqi nënkupton një fyerje me natyrë seksuale, ndërkohë që në disa krahina të Francës dhe Belgjikës frankofone nënkupton “Ti je zero”.

E njëjta gjë mund të thuhet për distancën gjatë komunikimit. Një anglo-sakson zakonisht bisedon në një distancë të caktuar e cila për një aziatik është shumë e madhe, meqë këta të fundit janë mësuar të komunikojnë në distanca shumë të afërta. Por nëse për njërin një distancë mund të jetë e pranueshme, për tjetrin mund të përjetohet si bezdi apo agresion.

Një tjetër shembull është ai i kontaktit me sy. Në vendet perëndimore, kontakti me sy vlerësohet dhe është një element i rëndësishëm i komunikimi joverbal që dëshmon vëmendje dhe respekt, ndërsa në disa vende aziatike, apo në Amerikën Latine dhe madje edhe në disa zona të Evropës Veriore shikimi në sy konsiderohet si i papërshtatshëm dhe nganjëherë si mungesë respekti apo si kërcënim.

Vetë kufinjtë e komunikimit joverbal janë të ndryshëm në vende të ndryshme. Në vendet arabe komunikimi joverbal inkurajohet dhe plotëson fuqimisht bisedat verbale, ndërsa në vende si Japonia, ku shprehja e ndjenjave dhe emocioneve nuk konsiderohet e përshtatshme, komunikimi joverbal kufizohet në minimumin e mundshëm.

B. Gjinia

Disa nga dallimet midis femrave dhe meshkujve në komunikimin joverbal janë fiziologjike dhe të dukshme. P.sh. zëri i femrave ndryshon në vëllim dhe regjistër nga ai i meshkujve. Disa dallime të tjera janë psikologjike ose shoqërore. P.sh. femrat janë më të afta se meshkujt për të kuptuar dhe përdorur gjuhën e trupit. Disa studiues mendojnë se dallimet shoqërore mes femrave e meshkujve janë pasojë e marrëdhënieve të pushtetit në një shoqëri. Thënë ndryshe, femrat kanë zhvilluar aftësi më të larta komunikuese, sepse pozicioni i tyre përgjithësisht i nënshtruar ndaj meshkujve bën të nevojshëm mbrojtjen përmes komunikimit (p.sh. dallimin e ndjenjave negative ndaj tyre). Kjo do të thotë se paralelisht me pavarësimin dhe emancipimin, femrat mund të zvogëlojnë aftësitë e tyre në komunikimin joverbal. Ndoshta një tjetër faktor mund të jetë pozicioni shoqëror që u njeh femrave zakonisht rolin e përzgjedhëseve mes kandidatura mashkullore për një lidhje të mundshme.

Femrat përgjithësisht përdorin kontaktin me sy më tepër sesa meshkujt, kanë ton zëri më të ndryshueshëm gjatë bisedës dhe ndërveprojnë në distanca më të vogla sesa meshkujt (qoftë me meshkuj, qoftë me femra të tjera). Burrat zakonisht e mbajnë trupin të përkulur lehtë përpara më shpesh sesa femrat. Ata synojnë zotërimin e hapësirës së përbashkët dhe e arrijnë këtë më lehtë. Femrat priren të qëndrojnë përballë bashkëbiseduesit, ndërsa meshkujt priren të ruajnë një lloj këndi orientimi të trupit ndaj personit tjetër. Femrat përdorin më tepër shprehje të fytyrës dhe xheste në përgjithësi, por meshkujt përdorin më tepër xheste që synojnë “zotërimin” e hapësirës dhe bisedës.